Twee minuten stilte - deel 2 (dag 5)

Natuurlijk belde ik mijn moeder meteen toen ik vanmorgen in de auto zat. 'Ik heb je blog gelezen', begon ze, 'en weet je dat ik je ook niet veel meer kan vertellen. Eigenlijk hebben we er nooit veel over gesproken.' Wel wist ze te vertellen dat mijn opa was uitgezonden aan het begin van de oorlog en tijdens de slag om de Grebbeberg  voor altijd een angst voor harde geluiden had overgehouden. Ook liep hij als postbode in de joodse wijken waar hij geregeld een open deur en in de haast verlaten huis aantrof. Jaren later kon hij nog in felle verontwaardiging ontsteken als hij vertelde over de mensen die deze huizen binnengingen en spullen meenamen. Mijn opa had een grondige hekel aan onrechtvaardigheid en ik kan me zo voorstellen dat de oorlog hem in vele opzichten getart heeft, terwijl hij het hoofd boven water probeerde te houden voor zijn jonge gezin.

Mijn oma zette twee dochters op de wereld onder onwerkelijke omstandigheden, een avondklok en amper licht. Om aan te sterken na de bevalling, kreeg ze een bord bruine bonen. Dat herinnerde ze zich als een ware traktatie. Naarmate de oorlog vorderde, werd het voedsel schaarser en een moeilijke tijd brak aan toen mijn oma een paar maanden na de bevalling van mijn tante moest aansterken in het sanatorium en de kleine baby bij familie in Limburg moest verblijven. Voor mijn opa een hele zware periode omdat hij lange tijd zijn vrouw én zijn pasgeboren dochter niet kon zien.

Toch was het niet alleen zwaar en moeilijk. Volgens mijn moeder sprak mijn oma ook over het saamhorigheidsgevoel dat mensen dicht bij elkaar bracht. Na het ingaan van de avondklok, zochten buren elkaar op om samen te koken (iedereen bracht iets mee), te kaarten en te kletsen. Ondanks de zorgen werd er wat afgelachen. Gelukkig maar! En bevrijdingsdag stond nog scherp in het geheugen gegrift van mijn tante, een peuter nog. Maar de feestelijkheden in de stad maakten een onuitwisbare indruk op haar.

Mijn moeder was net een halfjaar toen we werden bevrijd. 'Het gekke is', vertelt ze me door de telefoon, 'dat er steeds meer aandacht is gekomen voor het herdenken van slachtoffers van de oorlog op 4 mei. En dat is natuurlijk goed. Maar toen wij klein waren, waren onze ouders vooral bezig met de heropbouw. Meer vooruit kijken, dan terugkijken. Misschien dat we er daarom weinig over spraken. Bovendien waren sommige verhalen te moeilijk en gruwelijk om onder woorden te brengen.'

Zo schreef een vader van een van mijn moeders vriendinnen - na jarenlang met geen woord over de oorlog te hebben gerept - zijn verhaal op toen hij al opa was. Op papier lazen zijn kinderen en kleinkinderen - na zijn dood -  zijn gruwelijke herinneringen die hij nooit had kunnen uitspreken over het kamp waar hij had gezeten.

Oorlog, het blijft een onwerkelijk iets dat nog overal op de wereld zijn wrede kop opsteekt. Daarom zijn deze dagen - 4 en 5 mei - zo belangrijk. Om stil te staan bij wat onze opa's en oma's hebben meegemaakt, maar vooral ook om stil te staan bij onze vrijheid.